UDALBATZA / OSOKO BILKURA
ALKATEA:
- Unai Irigaray Osés
ZINEGOTZIAK
- José Irigaray Gil
- Ana Azanza Burusco
- Andrea Juandeaburre Serna
- Eder Martínez de Miguel
LAN-TALDEAK:
-Gazteria, Festak eta Kirola: Andrea Juandeaburre Serna.
-Hirigintza eta etxebizitza: Jose Irigaray Gil
-Hirugarren Adina eta Osasuna: Ana Azanza Burusco.
-Ondarea, Kultura eta Turismoa: Eder Martínez de Miguel
-Mendiak, herri-lurren kudeaketa eta energia-trantsizioa: Unai Irigaray Oses
UDALAREN ORDEZKARIAK
Osasun Kontseilua: Andrea Juandeaburre Serna
Auñamendi Mankomunitatea: Andrea Juandeaburre Serna, ordezkoa Eder Martinez de Miguel
Bidausi Mankomunitatea: Jose Irigaray Gil eta Unai Irigaray Gil
Musika Eskola: Ana Azanza Burusco, ordezkoa Unai Irigaray Oses
Orreaga Kirol Mankomunitatea: Eder Martinez de Miguel, ordezkoa Andrea Juandeaburre Serna
Cederna: Eder Martinez de Miguel, ordezkoa Jose Irigaray Gil
Eskola Kontseilua: Ana Azanza Burusco, ordezkoa Unai Irigaray Oses
Amma Ibañeta: Ana Azanza Burusco, ordezkoa Jose Irigaray Gil
Berragu Mankomunitatea: Eder Martinez de Miguel, ordezkoa Jose Irigaray Gil
Euskara Zerbitzua: Unai Irigaray Oses, ordezkoa Andrea Juandeaburre Serna
B.B.E.-ko bazkalekuak kudeatzeko Batzordea: Jose Irigaray Gil, ordezkoa Ana Azanza Burusco
Pirinioko Mahaia: Unai Irigaray Oses, ordezkoa Jose Irigaray Gil
Parke Mikologikoa: Unai Irigaray Oses, ordezkoa Andrea Juandeaburre Serna.
KOKAPENA ETA INGURUA
Aurizko oihanak Iratiko Oihanaren mendebaldean daude, Aldudeko Mazizoan.
Udalaren dermioak, Orreaga eta Aurizberrikoarekin batera, lautada bat osatzen du, mendi hauetaz inguratua: ekialdetik La Corona, Mendebaldetik Mendiaundi eta Menditxuri, hegoaldetik Bagoandi eta iparraldetik Lindux, El Castillo, Girizu eta Ortzanzurieta. Azkeneko hori mendirik altuena da eta 1.570 metroko altuera du.
Lautada 900 metroko altuera du eta haren erdian daude herriak eta inguruko pentzeak.
Arro honen buru Orreaga da eta han dago Mediterraneo eta Kantauri itxasoen uren banalerroa. Banalerro hori Ortzanzurietako gainetik Girizu eta Linduxeraino doa eta lekurik baxuena Ibañetako lepoa da.
Elurtutako paisaia, kolore zuriz estalitako mendiak eta arroakBanalerro horretatik hegoaldera isuritzen diren urak Mediterraneora doaz eta Basajaunberro, Arrañosin, Xuringoa eta Oiarburu errekak osatzen dituzte. Erreka horien artean Urrobi ibaia sortzen dute. Ibai hori Artzibar osoa zeharkatu ondoren Irati ibaian ibairatzen da, Itoizko urtegitik hurbil. Gero Aragoi ibaian ibairatzen da, eta, hura, Ebron.
Uren banalerroaren iparraldera isuritzen diren urek erreka asko osatzen dituzte eta, 400 metroko beherakadan, Luzaide ibaia sortzen dute, Luzaide herriaren parean; azkenik ur horiek Kantauri itxasoan itxasoratzen dira.
MENDI KASKOETATIK PAGADIETARA. IZADIAK LILURATZEN GAITU
Bisitariari zaila egingo zaio iparraldeko ikuspegi ederren artean aukeratzea. Herritik mendi kaskorik altuenetara iristeko (Menditxuri, El Castillo, Lindux edo Ortzanzurieta) ordu bat baino zertxobait gehiago behar da.
Egunik garbienetan Kantauri itxasoa eta iparraldeko herrietako maldak ikus ditzazkegu iparraldera begiratu ezkero. Bidausi menditik hegoaldera begiratuz, Nafarroako orografia uhindua ikusiko dugu: Saioa menditik Abodiko ordokietaraino (Iratiko oihanaren goi aldean).
Hain ausartak ez direnek aukera izango dute Aurizko lautadan dauden bideetatik ibiltzeko, oso errezak baitira edozeinentzako. Horietako edozeinean milaka txoritxoen txio-txioak entzun daitezke; paraje hauetan bizi dira galtze zorian dauden zenbait txori-mota, hala nola okilak, okil gibelnabarrak edo okil beltzak. Egun eguzkitsua, zelai berdeak, mendi garaia eta zeru urdina ikusten da
Dudarik gabe, Pirinioetako zati hau inguru zoragarria da; bizilagunek eta bertaratzen direnek, bideetan barna, paisai ederraz zein ongi zaindutako izadiaz gozatzeko aukera izango dute.
Hala eta guztiz ere, eskualde eder honetan interes gehiena duena bertako jendea da: bidaiariekin atsegina eta erromesekin abegitsua; erromesek gure aroko bigarren milurtekoaren hasieratik eskualde hau zeharkatzen dute Santiagora iristeko.
USOAK, OILAGORRAK, HEGAZTIEN PASABIDEA
Ibañetako lepoa hegazti migratzaileen pasabide garrantzizkoa izateaz gain, hegazti gehien pasatzen diren Pirinioetako lekuetako bat da. Horregatik, eskualde honetan dauden usategiak (Luzaide, Orreaga eta Aurizkoak) Nafarroako preziatuenetakoak dira. Auritzen ez dira usategiak enkantean ematen, herriko ehiztari elkarteak erabiltzen baititu.
Migrazio garaian ez dira bakarrik usoak pasatzen, abuztuaren hasieratik miruak, sorbeltzak, buztanikarak, hegatxabalak, oilagorrak eta araba-zozoak ere ikus daitezke. Ikusgarrienak kurriloak eta antzarak izaten dira, batez ere egiten duten zaratarengatik.
Hegaztien artean aipagarriak dira okilbeltza eta okil gibelnabarra; horiek kabiak pagoen enborretan egiten dituzte. Aurizko oihanetan beste hegazti batzuk ere ikus daitezke: okil berdea, basoetako gerri-txoriak, garrapoa, okil handia, arrano sugezalea, zapelatz arrunta eta lertxun hauskara.
Barietate ornitologiko honi esker eta baita oihanen zabalera zein biztanle dentsitate bajuari esker, eskualde honetako zati handi bat Komunitatearen Intereseko Lekua kontsideratu dute, interes orokorreko eskualdeetan legearen babesa duen figura, alegia.
LINDUS 2 PROIEKTUA – HEGAZTI MIGRATZAILEAK
Lindus 2 Proiektuaren helburu nagusia da Nafarroa, Aragoi eta Frantziaren artean Mugaz gaindiko Programa Integrala garatzea, Pirinioko mugaldean biodibertsitatea, ingurumen-heziketa eta ekoturismoa sustatzeko 2018a arte.
ITPa Hegaztien migrazioen azterketaren, boluntariotzako eta ingurumen-prestakuntzako programaren eta garatuko den ekoturismoko estrategia bateratuaren mende dago. Emaitza horiek, ITPaz gain, zientzia-komunitateari, ingurumen-adituei, herritarrei eta ikasleei egiten diete mesede, bai eta lurralde-eragileei ere, hala nola udalei eta tokiko turismo-sektoreari.
Frantzia eta Espainiaren arteko lankidetzari esker, lanen eta emaitzen kalitatea hobetu daiteke, bi herrialdeetako taldeen arteko osagarritasunari esker. Era berean, mugako boluntario eta bisitarien jarioa koordinatu egin behar da, eta mugako aktore guztiei egin behar die mesede. Europako Batasuneko Eskualde Politikaren POCTEFA Interreg delakoaren barruan kokatzen da proiektua.
Proiektuko kideak
Lindus-2 proiektuko kideak Aurizko Udala (Nafarroa), Nafarroako Gobernuko enpresa publikoa (GAN), la Ligue pour la Protection des Oiseaux (LPO) eta Ornitologia Espainiako Elkartea (SEO/BirdLife) dira.
Eskualde Garapeneko Europako Funtsak (EGEF)% 65 finantzatu du proiektua, Interreg V-A Espainia-Frantzia-Andorra programaren bidez (POCTEFA 2014-2020). POCTEFAren helburua Espainia-Frantzia-Andorra mugaldeko integrazio ekonomiko eta soziala indartzea da. Mugaz gaindiko ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-jarduerak garatzen laguntzen du, lurralde-garapen iraunkorraren aldeko estrategia bateratuen bidez.
ONDDOAK ETA PATXARANA
Oihanetako zuhaitzen azpian, gauetako tenperatura freskoez eta larrazkeneko egun epelez (udaberrian baita) lagunduta, jakirik preziatuenetako bat aurki dezakegu: onddoak eta zizak. Nahiz eta barrutia izan, jende asko etortzen da bazter guztiak miatzera onddo beltzak hartzeko. Onddoak eta zizak etxean jateko bakarrik har daitezke, gehiago bildu eta saldu nahi dutenek Udalaren baimena behar dute.
Basoan ageri diren zizak ikusten diraHerritarrek asko maite duten produktua patxarana da. Irailean hartzen da eta anisarekin zein beste osagaiekin (kafe aleak, kamamila loreak,…) beratu ohi da hain estimatua den likorea. Aurizko ondasunik preziatuena egurra da. Herriko oihanak zentzuz ustiatu ohi dira, lehentasuna zuhaitz zaharrenak mozteari emanez, beti ere gutxieneko zuhaitz kopurua utziz, horrela horien haziei esker zuhaitz gehiago sortuko direla ziurtatzen da.
Pinuzko baso-berritze gutxi egin dira eta, horri esker, paisaia eta bertako naturaren baldintzak bere horretan mantendu dira. Herriko oihanetan pinuak %5 besterik ez dira; pagadiek 1000 ha baino gehiago hartzen dute, eta 50 ha alertze, izei eta douglas izeiez osatuak dira.
Antufa, Antsobi, Osamieta eta Oiarbu izeneko inguruak, Udaleko pagadien kalitate handia erakusten dute, eta horien kudeaketa ongi egin denaren eredu dira, Nafarroako beste tokietan gutxitan lortu dena. Zura erosten dutenei asko gustatzen zaizkie Aurizko Udalak urtero, enkante publikoren bidez, saltzen dituen zuhaitzak. Oihan hauetatik lortzen du Udalak diru gehien, eta, horregatik, diru horren zati bat oihanak mantendu eta hobetzeko erabiltzen du, garbitu, baso-berritu, kimatu, etab.
ERREKEN ABERASTASUNA
Urrobi ibaian ibairatzen diren erreketan bizi diren animalien artean amuarraina nabarmentzen da. Ur garbi horietan arrautzak erruten dituzte eta kumeak hazten dira. Auritz eta Aurizberri artean dagoen kolektorean eskualdeko ur zikinak biltzen dira; horri esker sahiesten da zaborrak Urrobi ibaira joatea.
Anfibioen artean arrabioa eta uhandre piriniarraz gain, baso-igel gorria dago; azken hori babestutako espeziea da urte batzuetatik hona, eta, horri esker, errekuperatzen ari da, putzuetan arrautzak erruten ohi dituztelako.
Ugaztun handiei dagokienez, basurdeak, orkatzak eta oreinak daude.
EUSKARA
Euskara izan da Aurizko bizilagunen hizkuntza naturala joan den menderarte. L.L. Bonapartek egin zuen euskalkien sailkapenaren arabera, Auritzen mintzatzen zen euskara hegoaldeko goi-nafarreraren euskalkia zen.
1997an, Koldo Zuazok euskalkien sailkapen gaurkotua egin zuen eta, horren arabera, Aurizko euskara nafarrera euskalkian zegoen.
2001ean egindako erroldan euskararen ezagupenei buruzko datuak bildu ziren eta, horien arabera, Auritzen euskaraz dakiten eta ez dakitenen portzentaiak hauek ziren:
- Euskaldunak %30
- Ia-euskaldunak %29
- Ez daki euskaraz %41
Aipagarria da haurren %100ak D ereduan, hau da euskarazko ereduan, ikasten duela eskualdeko ikastetxeetan. Horrek bermatzen du, neurri batean, belaunaldi berriak euskaldunak izango direla.
Helduek ere badute euskalduntzeko aukerarik eskualdeko euskaltegian, AEK-k Garraldan duen Etxabarrengoa Euskaltegian alegia.
ELKARTEAK ETA ERAKUNDEAK
- Garaitzako Asi
Elkarte honek, sortu zenetik, kulturaren alorrean lan egin nahi duten guztiena eta guztientzakoa izan nahi du, inolako bazterketa politiko edo erlijiosorik egin gabe.
Garaitzeko Asi Elkarteak 120 kide ditu eta 2004ko bigarren hiruhilabetean sortu zen, herritar batzuen ekimenez, kultur arloan lan egiteko asmoz.
Elkartearen helburu nagusia kultura sustatzea da, eta, horretarako, gazte zein helduentzako jarduerak antolatzen ditu, astialdian jarduera entretenigarri eta aldi berean aberasgarrietan parte hartzeko aukera eskainiz.
Gustatuko litzaiguke jendearen artean jakinmina eta interesmina piztea eta horretarako jarduera hauek planteatzen ditugu: kultur jarduerak, feriak, antzerkia, dantzak, erakusketak, etab; kirol jarduerak, pilota, herri kirolak, mendizaletasuna, etab; aisi-jarduerak, bazkariak, txangoak, etab.
Garaitzeko Asi Elkarteak aukera eman nahi die heldu zein haur eta gazteei haien arteko harremanak sendotzeko. Haur eta gazteek beren trebetasunak eta ahalmenak erakutsi eta garatzeko aukera izan behar dute, pertsonak diren heinean eta bere herriko seme/alaba bezala hezitu eta aberastuz, gure herriak kultura eta etorkizun propioa baitu, eta gazteak baitira hori eraikiko dutenak.
2004ko ekainetik 2005eko abuztua arte 20 ekitaldi baino gehiago antolatu ditugu: igautreak, hitzaldiak, musika emanaldiak, Aurizko Ingurutxoaren errekuperatzea ospatzeko dantza jaialdia, pilota partidak, herri bazkariak, erakusketak eta izarren behaketak
Auritzen ezin baino hobekiago hornitutako kultur etxea dugu, eta, horretan hitzaldiak, bideo-hitzaldiak, erakusketak, musika emanaldiak eta kalitateko ekitaldiak antolatu ahal ditugu.
Telefonoa: 636 80 84 79
E-Posta: garaitzekoasi@yahoo.es
- San Nicolás Ehiztari Elkartea
Presidente: Javier Escribano Garate
Secretario: Iñigo Leache Arrese